در چند دهه گذشته، ایران به یکی از بزرگترین کشورهای سدساز جهان تبدیل شد. اما بسیاری از این سدها بدون در نظر گرفتن حقابه‌های زیست‌محیطی و تعادل اکوسیستم‌ها ساخته شدند. نتیجه؟ رودخانه‌های خروشان به نهرهای خشکیده تبدیل شدند و دریاچه‌های افسانه‌ای مثل ارومیه به نمک‌زاری غم‌انگیز. این یعنی ما نه آب را ذخیره کردیم، بلکه مسیرهای گردش آن را بستیم.

حدود ۹۰ درصد از مصرف آب ایران مربوط به بخش کشاورزی است. اما مشکل کمبود آب نیست، مشکل «بهره‌وری» است.

ما هنوز از روش‌های غرقابی سنتی استفاده می‌کنیم که بیش از ۵۰ درصد آب را پیش از رسیدن به ریشه گیاه، تبخیر می‌کند.

الگوی کشت ما اشتباه است: کشت محصولات بسیار آب‌بر مانند هندوانه، برنج و ذرت در مناطقی که اصلاً ظرفیت آن را ندارند (مثلاً در استان‌های مرکزی و شرقی). این یعنی ما در حال صادرات آب مجازی ارزشمند خود به شکل میوه و سبزی به دیگر کشورها هستیم، در حالی که دشت‌هایمان نشست می‌کنند.

این عامل، بنزین روی آتش بود. ایران در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و متوسط بارش‌ها در سال‌های اخیر به طور محسوسی کاهش یافته. ما دیگر نمی‌توانیم به آسمان برای جبران اشتباهاتمان امیدوار باشیم.

وقتی آب‌های زیرزمینی را بیش از حد برداشت کنید، مثل این است که ستون‌های زیر زمین را خالی کنید. نتیجه؟ فرونشست زمین. ایران رکورددار فرونشست زمین در جهان است. در دشت‌های تهران، ورامین و استان اصفهان، زمین سالانه تا ۲۵ سانتی‌متر (!) نشست می‌کند. این پدیده غیرقابل بازگشت است و یعنی شکاف‌های عظیم در زمین، تخریب زیرساخت‌ها (خطوط راه‌آهن, جاده‌ها, pipelines) و نابودی همیشگی سفره‌های آب زیرزمینی.

تحول از آبیاری غرقابی به قطره‌ای و زیرسطحی: این تکنولوژی می‌تواند تا ۶۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کند. دولت و کشاورز باید دست به دست هم دهند.

تغییر الگوی کشت، نه شعار که ضرورت: حمایت از کشت محصولات کم‌آب‌بر و باارزش مانند زعفران، گیاهان دارویی و گلخانه‌ای به جای برنج و هندوانه در مناطق خشک.

استفاده از فناوری‌های روز: سنسورهای رطوبت خاک، تصاویر ماهواره‌ای برای پایش مزارع و استفاده از آبیاری هوشمند با کمک اینترنت اشیا (IoT).

تصفیه و باز استفاده از آب‌های خاکستری تصفیه و باز استفاده از آب‌های خاکستری: آب حاصل از شستشو و حمام می‌تواند برای آبیاری فضای سبز و فلاش تانک‌ها استفاده شود. این یک گنج در دل خانه‌های ماست.

پروژه‌های عظیم تصفیه فاضلاب : شهرهای بزرگ باید از مدل سنگاپور (NEWater) الهام بگیرند و فاضلاب را به منبعی مطمئن برای مصارف غیرشرب تبدیل کنند.

تعرفه‌گذاری پلکانی هوشمند: مشترکین پرمصرف باید هزینه واقعی آب را بپردازند تا انگیزه صرفه‌جویی ایجاد شود.

نوسازی شبکه‌های فرسوده آبرسانی: حدود ۳۰ درصد از آب شهری ایران به دلیل نشت از لوله‌های فرسوده هدر می‌رود! این یک فاجعه ملی است.

• حسابدار آب باشید: قبض آب را ببینید و سعی کنید عدد آن را هر ماه کاهش دهید.
• ضد هدررفت باشید: نشتی شیرآلات را فوراً تعمیر کنید. یک چکه کوچک ماهانه صدها لیتر آب را هدر می‌دهد.
• هشداردهنده باشید: اگر شکستگی لوله در خیابان دیدید، سریعاً با ۱۲۲ (شماره سازمان آب و فاضلاب) تماس بگیرید. شما چشم‌های بیدار جامعه هستید.
• هدررفت غذا = هدررفت آب: هر لقمه نانی که دور می‌ریزید، یعنی ۱۰۰ لیتر آب را باخته‌اید. هوشمندانه خرید کنید.

• هوشمندانه بخورید: کاهش مصرف گوشت قرمز (به ویژه گوشت گاو) بزرگترین تأثیر را بر ردپای آبی شما دارد. به سمت رژیم‌های گیاه‌خواری یا کم‌گوشت بروید.
• هوشمندانه بپوشید: تولید یک تیشرت نخی ساده حدود ۲۵۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند. به جای خرید مداوم، لباس‌های باکیفیت و بادوام بخرید.
• از برندهای مسئولیت‌پذیر حمایت کنید: به تدریج، برندهایی که متعهد به کاهش مصرف آب و شفافیت هستند را پیدا کرده و از آنها خرید کنید.

• سخنگوی آب شوید: این مقاله را برای دوستان و خانواده خود بفرستید. در شبکه‌های اجتماعی با هشتگ #سواد_آبی یا #آب_ایران از اهمیت آب بگویید.
• مهارت‌هایتان را وقف کنید: اگر برنامه‌نویس، گرافیست، متخصص بازاریابی یا مهندس هستید، دانش خود را داوطلبانه در اختیار استارتاپ‌ها یا NGOهای فعال در حوزه آب قرار دهید.
• مهمان خوبی برای طبیعت باشید: در سفرها، کوچکترین زباله‌ای در کنار چشمه‌ها و رودخانه‌ها رها نکنید.